Wymogi prawne dotyczące pofermentu

Funkcjonowanie biogazowni rolniczych wiąże się z koniecznością ścisłego przestrzegania przepisów prawa, m.in. w zakresie odpowiedniego postępowania z pofermentem. Zanim zostanie on dopuszczony do stosowania w rolnictwie lub wprowadzony do obrotu, musi zostać poddany badaniom, których zakres i dopuszczalne wartości analizowanych parametrów regulują akty prawne. Można spodziewać się więc wizyty organów uprawnionych do kontroli biogazowni, np. WIOŚ, lekarz weterynarii lub WIORIN. W związku z tym warto wiedzieć jakie wymagania jakościowe musi spełniać poferment, zanim zostanie zastosowany do użyźniania gleby – by nie narazić się na przykrości ze strony w/w Instytucji.

Wspomniane wymagania dotyczą przede wszystkim wskaźników mikrobiologicznych i biologicznych oraz dopuszczalnych zawartości metali ciężkich. Do produkcji biogazu coraz częściej są wykorzystywane odpady, które niosą ze sobą ryzyko wprowadzenia do fermentorów bakterii potencjalnie chorobotwórczych. Mowa tu głównie o odpadach pochodzenia zwierzęcego powstających podczas produkcji i przetwórstwa żywności. To dlatego na mocy Rozporządzenia 1069/2009 pojawił się obowiązek wdrożenia w biogazowniach elementów systemu HACCP, którego zadaniem jest wyeliminowanie ryzyka, że do środowiska przenikną mikroorganizmy szkodliwe dla zdrowia ludzi i zwierząt.

Prawidłowo przeprowadzony proces fermentacji metanowej, poprzedzony higienizacją lub sterylizacją odpadów odzwierzęcych, zapewnia znaczną redukcję liczebności bakterii potencjalnie chorobotwórczych lub wręcz całkowicie je eliminuje. Co więcej, przy zachowaniu odpowiedniego reżimu technologicznego higienizacja nie zawsze jest potrzebna, ponieważ sam proces fermentacji i warunki, w jakich zachodzi, spełniają podobne funkcje.

Niezależnie od formalnego statusu pofermentu, prawo stawia przed nami podobne wyzwania. Warto jednak być świadomym jakie są ku temu podstawy prawne. W przypadku pofermentu o statusie odpadu o kodzie 19 06 05 lub 19 06 06 należy spełnić warunki z Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 stycznia 2015 r. w sprawie odzysku metodą R10 (Dz.U. z dn. 23 stycznia 2015 r., poz. 132). Dokument ten, w odniesieniu do pofermentu, odsyła nas do zapisów kolejnych ustaw i wynikających z nich rozporządzeń.

Aktem prawnym regulującym dopuszczalną zawartość mikroorganizmów w pofermencie jest Rozporządzenie Komisji Unii Europejskiej nr 142/2011 z dnia 25 lutego 2011 roku w sprawie wykonania Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 określającego m.in. przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi […]. Sekcja 3. załącznika V. określa standardy dotyczące pozostałości fermentacyjnych: liczba bakterii Escherichia coli lub z rodziny Enterococcaceae (enterokoki) w pięciu pobranych próbkach tylko w jednej może przekraczać wartość 1000 w 1 g, ale nie może przekroczyć 5000 w 1 g. Enterokoki są bardziej powszechne i bardziej odporne na wszelkie czynniki sanityzacyjne, a więc w próbkach pofermentu może ich być dużo więcej niż bakterii E.coli. Łatwiej jest więc spełnić wymagania Rozporządzenia, badając liczebność E.coli. Rozporządzenie to zawiera również drugi warunek – pozostałość nie może zawierać bakterii z rodzaju Salmonella w 25 g próbki, w żadnym z pięciu powtórzeń.

Kolejne wymagania względem czystości mikrobiologicznej pofermentu definiuje Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 sierpnia 2024 r. (Dz.U. 2024 poz. 1261) w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu, które zostało wydane na mocy zapisów Ustawy z dnia 10 lipca 2007 r. roku o nawozach i nawożeniu. Z zapisów obu w/w Rozporządzeń wynika, że poferment niezależanie do tego, czy posiada status odpadu, produktu pofermentacyjnego czy środka wspomagającego uprawę gleby musi spełniać normy, jakie stosuje się dla nawozów organicznych. Rozporządzenie „nawozowe” mówi, że:

nawóz nie może zawierać w ogóle bakterii z rodzaju Salmonella;
nawóz nie może zawierać żywych jaj pasożytów z gatunków Ascaris, Trichuris, Toxocara (ATT).

Przywołane wyżej rozporządzenie określa również dopuszczalne zawartości metali ciężkich (Hg, Pb, Ni, Cr, Cd) w pofermencie. Dodatkowo Rozporządzenie w sprawie odzysku metodą R10 (Dz.U. z dn. 23 stycznia 2015 r., poz. 132) nakłada na niektóre biogazownie konieczność badania gleb, na które poferment ma zostać rozlany.

Co więcej, w Rozporządzeniu pojawił się zapis dotyczący pobierania próbek do badań:

„§ 3. Badania fizyczne, fizykochemiczne, chemiczne, biologiczne i rolnicze przeprowadza się w odniesieniu do nawozów i środków wspomagających uprawę roślin na próbkach danego nawozu i danego środka wspomagającego uprawę roślin, które zostały pobrane przez pracownika okręgowej stacji chemiczno-rolniczej lub jednostki akredytowanej w zakresie pobierania próbek na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej.”

Oznacza to, że wyniki badań wykonanych na próbkach pobranych przez pracowników biogazowni mogą zostać podważone przez organy kontrolujące. Należy więc rozważyć zlecenie pobierania próbek jednostce posiadającej stosowne uprawnienia – na przykład nam ????

Warto także zajrzeć do decyzji MRiRW o wyprowadzeniu do obrotu nawozu lub środka poprawiającego właściwości gleby. Można tam znaleźć wymagania jakościowe dla naszego produktu, które należy regularnie kontrolować. Dobrą praktyką jest badanie właściwości pofermentu przed każdym opróżnieniem zbiornika magazynowego lub z częstotliwością powiązaną z objętością wyprodukowanego pofermentu, która jest równa objętości tegoż zbiornika. Każda większa i długotrwała zmiana rodzaju lub jakości dozowanych substratów będzie miała wpływ na właściwości pofermentu. W związku z tym – w takim przypadku również zaleca się wykonanie badań pofermentu. Niezależnie od wpływu w/w czynników nie powinno odbywać się to rzadziej niż raz w roku. Warto badać poferment w pełnym zakresie – szerszym niż tylko parametry wymagane przez przepisy. Na podstawie danych z literatury oraz własnego doświadczenia wiemy, że wiele różnych mikroelementów i innych zmiennych ma wpływ na prawidłowy wzrost i kondycję roślin.